بدون شک شناخت و آگاهی از طبایع چهارگانه و مزاج شناسی از ابتدایی ترین و اساسی ترین پایه های درمان در طب سنتی و بهره گیری از داروها و محصولات طب سنتی است. هم طب سنتی و هم طب اسلامی قائل به ارایه روشهای درمانی منطبق با طبع ومزاج هر فرد می باشند. در این روش پیشرفته که از شگفتی های طب سنتی می باشد برای هر فرد متناسب با ساختار بدن دارو تجویز می گردد. این روش که دارای گزینش پذیری بسیار بالاتری نسبت به داروهای طب مدرن می باشد قدمتی چند هزار ساله دارد. این مهم ( گزینش پذیری دارویی متناسب با نیاز هر فرد) اساسا در طب مدرن فراموش شده است. نکنه مهم این است که هر فرد با یک طبیعتی متخص خودش که در چهار گروه کلی ( دموی، صفراوی، سودایی و بلغمی ) تقسیم بندی می شود، به دنیا می آید.
هرکدام از این گروههای چهارگانه ، خصوصیت کلی دارند که در جدول زیر مشاهده می شود.
| نوع مزاج | خصوصیت |
| دم | گرم و تر |
| بلغم | سرد و تر |
| صفرا | گرم و خشک |
| سودا | سرد و خشک |
این امکان وجود داد بر اساس متقضیات زمانی ، مکانی و تغذیه ای مزاج فرد تغییر کرده و به یکی از دسته های دیگر نزدیک تر شود در آنصورت فرد از اعتدال مزاجی خارج شده و شروع انواع بیماریها از این ناحیه است. لذا شناخت طبیعت هر فرد نه تنها به شناخت علت بیمارهای فردی کمک می نماید ، بلکه می توان با پیروی از دستوراتی متناسب با مزاج فردی (جهت تعدیل و اصلاح مزاج ) از بروز بسیاری از بیماریها پیشگری نمود. از این روی شناخت مزاج پایه و طبیعت هر فرد برای وی لازم و ضروری به نظر می رسد.
حکمای طب سنتی برای شناخت مزاج به دیدار و بررسی های حضوری معتقدند. در این بررسی ها و دیدار چهره به چهره انواع عوامل فیزیکی و رفتاری و حالات و حرکات بدن ، رنگ رخسار، رنگ پوست و مو ، نبض و.. بررسی می شود.
با این وجود برای شناخت اولیه و آشنایی با عوامل موثر در شناخ طبع و مزاج ، فرمی طراحی شده است که به طور رایگان و با صرف چند دقیقه می توانید از مزاج خود آگاهی یابید. برای طراحی این فرم حداکثر تلاش جهت کامل بودن عوامل صورت پذیرفته است.
برای دریافت مشاوره رایگان مزاج شناسی از اینجا اقدام نمایید.
پرسشنامه تعیین مزاج
جهت به دست آوردن مزاج کافی است:
- به 26 سؤالی که در جدول «آزمون تعیین مزاج » آمده پاسخ دهید،
- پس از اتمام پاسخ، امتیاز هر مزاج را در جدول «امتیازات مزاج ذاتی» و در جای علامت سؤال قرار دهید تا مزاج غالب شما (یعنی مزاج دارای بیشترین امتیاز)، به دست آید:
آزمون تعیین مزاج
| ردیف | سؤال | تفسیر مزاج |
| 1 | رنگ پوست بدن | (گرم) گندمگون، سبزه، (تر) گلگون (سرد) گرایش به سفیدی و رو به مهتابی (خشک) گندم گون و به سمت تیرگی و مات |
| 2 | وضعیت رنگ مو در سر در دوران کودکی و نوجوانی است |
(گرم) مشکی پرکلاغی
(تر) مشکی معمولی، یا خرمایی پررنگ (سرد) خرمایی روشن، بور و رو به‌روشنی (خشک) مشکی کدر |
| 3 | وضعیت ساختار مو در سر | (گرم) فر درشت
(تر) معمولی (سرد) لخت و صاف (خشک) فر ریز |
| 4 | ساختار کلی قرص صورت | (گرم) بیضی کشیده بزرگ
(تر) دایره‌ای استخوانی و بیشتر رو به مربع (سرد) دایره‌ای گوشتی (خشک) بیضی کوچک |
| 5 | ساختار اندازه بلندای پیشانی | (گرم) بلند
(تر) متوسط (سرد) کوتاه (خشک) خیلی کوتاه |
| 6 | ساختار اندازه چشم نسبت به‌اندازه چشم | (گرم) بادامی درشت
(تر) متوسط (سرد) خیلی درشت، چشم‌گاوی (خشک) بادامی ریز |
| 7 | رنگ مردمک چشم | (گرم) مشکی یا میشی پررنگ براق
(تر) مشکی معمولی (سرد) رنگ‌های روشن (خشک) مشکی و میشی مات |
| 8 | ترکیب سفیدی چشم | (گرم) سفید و براق
(تر) رو به قرمزی و براق (سرد) لکه‌های قهوه‌ای در سفیدی چشم بدون براقی |
| 9 | ساختار دماغ
(بینی) اگر دماغ خود را عمل کرده‌اید ساختار قبل از عمل را در نظر بگیرید |
(گرم) عقابی
(تر) درشت گوشتی (سرد) معمولی و نسبتاً ظریف (خشک) کتابی و تیغه‌ای |
| 10 | اندازه کلی دماغ اگر دماغ خود را عمل کرده‌اید ساختار قبل از عمل را در نظر بگیرید | (گرم) عقابی
(تر) درشت گوشتی (سرد) معمولی و نسبتاً ظریف (خشک) کتابی و تیغه‌ای |
| 11 | وضعیت پره‌های دماغ اگر دماغ خود را عمل کرده‌اید ساختار قبل از عمل را در نظر بگیرید | (گرم) خیلی باز،
(تر) باز (سرد) متوسط (خشک) ریز و بسته |
| 12 | شکل گونه | (گرم) آشکار با تیزی(مانند سرخپوستان
(تر) آشکار و گرد (سرد) غیر آشکار و لپ دار (خشک) بدون گونه بدون لپ |
| 13 | شکل لب | (گرم) کلفت
(تر) نسبتاً برجسته (سرد) متوسط (خشک) نازک |
| 14 | شکل و ساختار دهان | (گرم) کاملاً بزرگ
(تر) متوسط رو بزرگی (سرد) کوچک و آشکار (خشک) کوچک و پنهان |
| 15 | اندازه دهان نسبت به‌صورت | (گرم) خیلی بزرگ
(تر) بزرگ (سرد) متوسط (خشک) کوچک |
| 16 | ساختار زبان در طول، عرض و ضخامت | (گرم) دراز و کم‌عرض و قطور
(تر) متوسط و پهن و قطور (سرد) متوسط و پهن و نازک (خشک) کوتاه و باریک و نازک |
| 17 | شکل چانه | (گرم) بیضی درشت
(تر) ذوزنقه درشت (سرد) گرد و کوتاه (خشک) نوک‌تیز مثلثی ریز |
| 18 | ظاهر گردن ازنظر طول (نیاز به اندازه‌گیری دارد) |
(گرم) خیلی بلند
(سرد) متوسط (تر) بلند(خشک) کوتاه |
| 19 | ظاهر گردن ازنظر قطر | (گرم) بزرگ
(تر) خیلی بزرگ (سرد) متوسط (خشک) کوچک |
| 20 | وضعیت عروق
(در محیط درجه حرارت معمولی بررسی شود) |
(گرم) رگ کاملاً پیدا و برجسته است و سخت
(تر) رگ نیمه‌آشکار و با رطوبت است (سرد) رگ پنهان است و برجستگی ندارد (خشک) رگ برجسته نیست ولی دیده می‌شود اما سیمی است و رنگ آن تیره است |
| 21 | ماهیچه‌ها (با دیدن باز و در حالت عادی مدنظر است) |
(گرم) دوک زیاد دارد، عضلات ماهیچه‌ای، ساختار کشیده (تر) دوک دارد، عضلات ماهیچه‌ای، ساختار قطور و ستبر (سرد) دوک ندارد و عضلات غیر ماهیچه‌ای، ساختار نرم و چربی‌دار (خشک) دوک ندارد عضلات غیر ماهیچه‌ای، ساختار کشیده و استوانه‌ای و خشک |
| 22 | شکل دست‌ها
(از مچ به پایین و انگشتان) |
(گرم) دست‌ها کشیده، انگشتان کشیده، ساختار استخوانی
(تر) دست‌ها بزرگ، انگشتان قطور و قوی ساختار زمخت، گوشت‌آلود و پهن (سرد) دست‌ها متوسط، انگشتان رو به بلندی باریک به سمت انتها، ساختار ظریف و نرم و پر (خشک) دست‌ها کوچک، انگشتان لاغر، ساختار استخوانی باریک و خشک |
| 23 | ظاهر شانه‌ها | (گرم) شانه‌ها کشیده است؛ ولی پهن و پر نیست، ساختار کلی: متناسب
(تر) شانه‌ها کشیده پهن و است، ساختار کلی: پهن، درشت، پر و مستطیلی (سرد) شانه‌ها جمع است، ساختار کلی: گرد و پر (خشک) شانه‌ها ضعیف و باریک است، ساختار کلی: ریز و استخوانی |
| 24 | اندازه طول شانه‌ها
(نیاز به اندازه‌گیری دارد) |
(گرم) بزرگ 40 تا 45
(تر) خیلی بزرگ 45 به بالا (سرد) متوسط ۳۰تا ۶۰ (خشک) کوچک 40 به پایین |
| 25 | اندازه قطر شانه‌ها | (گرم) بزرگ
(سرد) متوسط (تر) خیلی بزرگ (خشک) کوچک |
| 26 | رنگ لب | (گرم) قرمز تیره
(تر) قرمز روشن (سرد) کم‌رنگ رو به سفیدی (خشک) قهوه‌ای و تیره |
جدول امتیاز دهی مزاج ذاتی
| مزاج (خلط متناظر) | تعداد سؤالی که این مزاج انتخاب‌شده | مثال |
| گرم (صفرا) | ؟ | 3 عدد |
| تر (دم) | ؟ | 4 عدد |
| سرد (بلغم) | ؟ | 11 عدد |
| خشک (سودا) | ؟ | 6 عدد |
| مزاج سرشتی غالب | مزاجی که بیشترین امتیاز را دارد | سرد |
پرهیزات غذایی هر مزاج
خصوصیات هر مزاج و برخی دستورا ت غذایی
خصوصیات هر مزاج
- مزاج گرم و خشک (صفراوی)
چهره و سفیدی چشم آنها کم یا زیاد به زردی می‌زند، دهان و بینی‌شان خشک است و زبانشان خشک و زبر و گاهی تلخ می‌شود. عطش این افراد، زیاد و اشتهایشان کم است. لاغر هستند و مطالب را سریع درک می‌کنند. سر آنها کلاه نمی‌رود! خوابشان کم و سبک است. تحریک‌پذیرند و زود عصبانی و مضطرب می‌شوند. پوستشان گرم و خشک و بی‌حالت است. دور چشمشان (به علت از دست دادن رطوبت) گود می‌افتد. هنگام لمس، اندام‌های آنها گرم است، از هوای خنک لذت می‌برند و در هوای گرم اذیت می‌شوند. اولین ادرار صبحگاهی آنها پررنگ و گاهی سوزان است. گرمی و خشکی در این افراد در فصل تابستان شدت می‌یابد. سریع راه می‌روند، سریع و جویده حرف می‌زنند و معمولا عجول هستند. افراد صفراوی مزاج در سن جوانی دچار بیشترین مشکلات در سلامت خود می‌شوند و به‌خصوص بیشتر این مشکلات در فصل تابستان بروز می‌کند.
مواد غذایی مضر برای گروه دارای مزاج گرم و خشک
مصرف زیاد سیر، پیاز، ادویه‌های تند، گوشت قرمز، بادمجان، موز، خربزه، گردو، پسته، فندق، انجیر، غذاهای سرخ‌شده. مصرف این نوع مواد غذایی بدن این دسته را از تعادل خارج کرده و علائمی از قبیل خشکی پوست و بی‌خوابی، اضطراب و تپش قلب را در آنها تشدید می‌کند.
مواد غذایی مفید برای افراد صفراوی:
مرکبات، سیب، هویج، انار، خیار، آلو، هندوانه، زرشک، گوجه‌سبز، کدو، ریواس، اسفناج، جو، لیموترش، تمرهندی، کاهو، روغن زیتون، پاچه گوسفند؛ پکتین موجود در سیب و هویج با پیوند با اسیدهای صفراوی باعث افزایش دفع آنها از بدن می‌شود.
ترکیبات غذایی مفید برای افراد با مزاج گرم و خشک:
زیرباج، سوپ جو با گوشت جوجه مرغ، آش محتوی ماش، کدو، اسفناج، خرفه، روغن بادام و یا برنجی که با اسفناج، ماش مقشرف کاهو و کمی گشنیز که با سرکه یا آلو ترش شده باشد، آش جویی که در آن عناب و بنفشه پخته باشند با روغن بادام، آش ماست با گوشت جوجه مرغ، شیربرنج، گوشت‌ها که با آبغوره و سماق چاشنی‌دار شده‌اند.
شربت‌های مفید برای افرادی صفراوی
: شربت لیمو، شربت آلو، آب انار ترش و شیرین، آب تمر هندی، شربت نارنج، شربت غوره، ماءالشعیر طبی، شربت سکنجبین و خیار
- مزاج گرم و تر (دموی)
مزاج این افراد گرم و تر است و رنگ چهره‌شان قرمز و هیکلشان درشت و چارشانه هستند. سر و اندام‌هایشان سنگین است و معمولا کسل هستند و خواب زیاد و سنگینی دارند و در فصل بهار این حالت تشدید می‌شود. دهان‌دره، کش و قوس بدن و کشیدن دست‌ها به اطراف جزو عاداتشان است. این افراد معمولا قوی، خوش‌اخلاق و اهل بگو و بخند هستند و در دیگران ایجاد نشاط می‌کنند. شجاع و فرمانبردار هستند، ولی مطالب جدید را خوب درک نمی‌کنند و زود فراموش می‌کنند. مزه دهان آنها شیرین و پوست و زبان و چشمشان قرمز است. خونریزی از نقاط مستعد مثل بینی و لثه در آنها شایع است. محل فصد و حجامت آنها خارش پیدا می‌کند. در فصل بهار این علائم بیشتر مشاهده می‌شود.
مواد غذایی مضر برای گروه دارای مزاج گرم و تر
مصرف بیش از حد ادویه‌های تند، انواع شور (خیارشور و…)، گوشت زیاد، غذاهای نشاسته‌ای، غذاهای چرب، تخم‌مرغ، خرما، توت، کشمش، انبه، بادام، پسته، موز، فندق، انجیر، انگور، سیر، بادنجان، گوشت گوسفند، بره، بوقلمون، اردک، تخم اردک و جگر سیاه. افراد دموی بهتر است از غذاها و نوشیدنی‌هایی که دارای مزاج گرم و تر هستند کمتر استفاده کنند و در صورت ضرورت و نیاز حتماً با مصلحات آن و به‌مقدار خیلی کم استفاده کنند.
خوراکی‌های مفید برای افراد دارای مزاج گرم و تر
از غذاها و نوشیدنی‌هایی که دارای مزاج سرد به‌ویژه سرد و خشک هستند به‌طور متناسب استفاده کنند؛ نوشیدن آب خنک به‌همراه چند قطره آب لیمو ترش تازه، آب زرشک، کاهو، خیار، میوه‌ها به‌خصوص سیب درختی همراه با پوست و دانه‌های آن، انار، نارنگی، پرتقال، گلابی، نارنج، تمر هندی، لیمو شیرین، سنجد، غوره، آلو بخارا، سوپ یا آش جو، نان جو، لیموترش تازه، استفاده از سالاد فصل، روغن زیتون، حبوبات و غلات جوانه‌زده (مثل جوی دوسر، ماش و عدس)، بذرهای ملیّن (مانند اسفرزه، بارهنگ، خاکشیر)، غذاهای خام (میوه‌ها و سبزی‌ها)، انواع توت تازه به‌خصوص شاه‌توت به‌مقدار کم، کدو خورشتی، آلبالو. افراد دموی‌مزاج در صورت عدم رعایت دستورات، استعداد بیشتری برای بروز علائم و بیماری‌هایی مانند سردرد، پرخوابی، هماچوری، خستگی، چاقی و تپش قلب را دارند
- مزاج سرد و خشک (سوداوی)
مزاج این افراد سرد و خشک است. چهره این افراد، تیره و پوستشان، خشک و بی‌طراوت است. سیاهی خون و غلظت آن از علائم دیگر آنهاست. زیادی فکر و خیال و نگرانی نسبت به آنچه که در اطرافشان می‌گذرد و خواب‌های آشفته و تیره و تار، از مشکلات این افراد است. به علت سرعت فکر بین این افراد، شاعران و هنرمندان بیشتری یافت می‌شود، ولی در صورتی که روش زندگی و تغذیه این افراد اصلاح نشود، دچار مشکلات روانی جدی می‌شوند. افسردگی و گوشه‌گیری و کم جوشیدن با دیگران، یکی دیگر از خصوصیات افراد سوداوی است. سوزش سر معده و زیر جناغ، گرفتگی در عضلات پشت ساق پا، گرفتگی در ناحیه گلو (به صورتی که دائما احساس می‌کنند حلقه‌ای از داخل گلویشان را گرفته است)، اشتهای کاذب و خرده‌خواری، پرمویی و بروز لکه‌های تیره در پوست در این افراد شایع است. این افراد در فصل بهار از وضعیت تعادل بهتری برخوردار می‌شوند و در فصل پاییز بیماری‌هایشان شدت پیدا می‌کند.
مواد غذایی مضر برای گروه دارای مزاج سرد و خشک: بادنجان، غذاهای نمک‌سود، خیارشور یا شور مخلوط، گوشت گاو، گوساله، بز، حیوانات پیر، شترمرغ، گوشت شکار دشتی و کوهی، پنیر، سرکه کهنه، غذاهای مانده و فریزشده، روغن‌ها و خوراکی‌های صنعتی و کارخانه‌ای، فست‌فود، لبنیات، انواع نوشابه‌ها و دلستر، کلم، گل کلم، کنگر، ذرت، خردل، ادویه‌جات تند، فلفل، زنجبیل، قندوشکر، چای، قهوه، کاکائو، نسکافه، ماهی، عدس، برنج، سکباج، ترشی‌ها، غوره، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، قارچ، باقلا، میوه‌های ترش، انار ترش، پرتقال، تمشک، توت‌فرنگی. افراد دارای مزاج فوق در صورت مصرف این خوراکی‌ها دچار عوارضی از قبیل بی‌خوابی، نفخ معده و روده، خشکی پوست و افسردگی خواهند شد.
خوراکی‌های مفید برای افراد سوداوی: نخود، گوشت بره، کبوتر، بوقلمون، زرده تخم‌مرغ، گندم، بادام، مویز، نخودچی کشمش، انجیر، سیب، طالبی، به، خربزه، انگور، آلوشیرین، برنج با زیره یا شوید یا زعفران، سبزی‌های گرم مثل نعنا، ریحان، ترخون، مرزه، جعفری، تره، هویج ایرانی یا فرنگی، عسل، توت، کنجد، کره، شیره خرما یا انگور.
نمونه‌هایی از ترکیبات غذایی مفید برای افراد دارای مزاج سرد و خشک: حریره بادام، شیربادام، نخودآب با گوشت ماکیان، اسفیدباج با گوشت گردن، پیه ماکیان، آبگوشت گردن با آب سیب و گلاب، ماهی کیلکا کبابی با روغن بادام، فسنجان بادام، کوکوی سبزیجات گرم، هلیم، کاچی، شیر و ترنجبین و روغن بادام.
بیشتر بخوانید:
-
مزاج سرد و تر (بلغمی)
مزاج این افراد سرد و تر است. این افراد چهره سفید دارند. پوست آنها سرد، نرم و شفاف است، ولی گاهی اوقات به علت رطوبت زیاد، پوستشان در ناحیه زیر چشم و زیر گلو دچار چین‌خوردگی می‌شود. آب دهان زیاد، کمی تشنگی و عطش، نرم بودن گوشت اندام‌ها، تنبلی، آروغ ترش و ریفلاکس (بازگشت مواد و اسید از معده به مری) از علائم دیگر افراد بلغمی است. حرکات این افراد کند است و حوصله انسان از پرحوصلگی آنها سر می‌رود، آرام حرف می‌زنند و در راه رفتن معمولا عقب می‌مانند و زود خسته می‌شوند. ماست و دوغ و سردیجات، آنها را اذیت می‌کند. خوش‌خوابی، کندفهمی، افت حافظه، کمرنگی ادرار صبحگاهی و زبان نرم با پرزهای تحلیل‌رفته و گاهی پوشیده از بار سفید از علائم افراد این گروه است. در فصل زمستان بیماری‌های بلغمی شدت می‌یابد.
مواد غذایی مضر برای افراد دارای مزاج سرد و تر: مصرف بیش از حد مواد لبنی، ترشی‌ها و سرکه، برنج، سیب‌زمینی، ماکارونی، مرغ ماشینی، ماهی، کله‌پاچه، سیراب شیردان، نان خوب پخته‌نشده، حلوای نشاسته یا آرد، شیربرنج، آش رشته با کشک، سوپ جو، میوه‌های ترش، نارنگی، کیوی، مرکبات، هندوانه، خیار، کاهو، گوجه‌فرنگی، اسفناج، غوره، موز، آلو، آلبالو. افراد بلغمی در صورت زیاده‌روی در مصرف مواد غذایی فوق، دچار علائمی از قبیل ضعف هضم، نفخ شکم، دردهای مفصلی، سینوزیت، افزایش ترشحات واژینال، کاهش حافظه می‌شوند.
مواد غذایی مفید برای افراد دارای مزاج سرد و تر: گوشت بره، کبوتر، گنجشک، بوقلمون، بلدرچین، آبگوشت، میوه‌های رسیده و شیرین مثل سیب، به، نارگیل، انجیر، گلابی، مویز، زردک، ادویه‌هایی، چون زیره سبز، زنیان، زعفران، آویشن، رازیانه، انیسون، موسیر، نعنا، ریحان، جعفری، مرزه، ترخون، شوید، تره، مغز بادام، عسل، ارده، شیره انگور یا خرما.
نمونه ترکیبات غذایی مفید برای افراد دارای مزاج سرد و تر
: سکنجبین عسلی (سرکه‌انگبین)، ماءالعسل با هل و میخک، گلقند، مربای وج، نخودآب، کباب ماکیان با ادویه، قلیه تره با گوشت گنجشک یا کبوتر بریان‌شده با روغن زیتون.